در دنیای پرشتاب و رقابتی امروز، سازمانها برای حفظ مزیت رقابتی خود، نیازمند ارتقای مستمر دانش و مهارت کارکنان هستند. یکی از عوامل کلیدی در این مسیر، انتخاب مدل آموزشی متناسب با ساختار، اهداف و فرهنگ سازمان است. در این مقاله، پنج مدل معتبر و جهانی آموزش کارکنان را معرفی میکنیم که در سطح بینالمللی مورد استفاده قرار گرفتهاند و میتوانند بهصورت هدفمند در سازمانها به کار گرفته شوند.
1.مدل 7-20-10: یادگیری از دل تجربه
مدل 70-20-10 که توسط مرکز رهبری خلاق (CCL) معرفی شده است، یکی از شناختهشدهترین رویکردها در توسعه و آموزش کارکنان است. مدلی برای یادگیری در محیط کار که بر اساس مشاهدات و مطالعات میدانی توسعه داده شده است و بر این اصل استوار است که بیشترین یادگیری در محیط کار، از طریق تجربه عملی حاصل میشود.
این مدل بیان میکند که یادگیری مؤثر در محیط کار از سه منبع اصلی نشأت میگیرد:
- 70٪ از طریق تجربیات واقعی و چالشهای شغلی
- 20٪ از طریق تعاملات اجتماعی، بازخورد و مربیگری
- 10٪ از طریق آموزشهای رسمی مانند کلاس، دوره و سمینار
این مدل بر این اصل استوار است که بیشترین یادگیری، در بطن فعالیتهای روزمره و در برخورد مستقیم با مسائل واقعی اتفاق میافتد، نه در فضای کلاس درس.
مزایا استفاده از مدل 7-20-10:
- یادگیری سریعتر، عمیقتر و کاربردیتر در شرایط واقعی
- تقویت مهارتهای نرم (نظیر ارتباط، حل مسئله، رهبری)
- کاهش هزینهها نسبت به برنامههای آموزشی رسمی
- افزایش درگیری کارکنان در فرآیند یادگیری
چه سازمانهایی باید از این مدل استفاده کنند؟
سازمانهایی که :
- چابک و نوآور هستند و محیط کاری آنها دائماً در حال تغییر است.
- کارکنان بیشتر وقتشان را برای پروژهها و کارهای عملی صرف میکنند.
- فرهنگ یادگیری غیررسمی دارند و به یادگیری در حین انجام کار باور دارند.
- محدودیت منابع برای اجرای دورههای آموزشی رسمی دارند.
نمونههای موفق:
شرکتهایی مانند Hilti، Citi و Google از این مدل برای ارتقاء توانمندیهای کارکنان خود استفاده کردهاند و به بهبود عملکرد فردی و سازمانی دست یافتهاند.
2. مدل ADDIE: چارچوب طراحی آموزش ساختارمند
این مدل یکی از پایهایترین و پراستفادهترین چارچوبها در طراحی آموزشهای سازمانی هست که خیلی از تیمهای آموزش منابع انسانی یا توسعه کارکنان از آن استفاده میکنند.
مدل ADDIE برای برنامهریزی، توسعه، اجرا و ارزیابی برنامههای آموزشی به کار میرود. نام این مدل از حروف اول پنج مرحله اصلی آن تشکیل شده است:
- A – Analysis(تحلیل):
نیازهای آموزشی کارکنان، شکافهای مهارتی، ویژگیهای یادگیرنده و اهداف آموزشی شناسایی میشوند.
- D – Design (طراحی):
ساختار کلی دوره، محتوای آموزشی، روشهای ارزیابی و ابزارهای یادگیری طراحی میشوند.
- D – Development (توسعه):
محتوای آموزشی (ویدئو، متن، آزمون، فایل تعاملی و…) تولید میشود.
- I – Implementation (اجرا):
آموزش به کارکنان ارائه شده و در محیط واقعی پیادهسازی میشود.
- E – Evaluation (ارزیابی):
اثربخشی آموزش ارزیابی میشود، هم در حین اجرا (formative) و هم پس از پایان آموزش (summative).
مزایای استفاده از مدل ADDI:
- ساختاردهی منظم به کل فرآیند آموزش
- امکان تکرار و بهینهسازی در هر مرحله
- تطبیقپذیر با انواع شیوههای آموزش (حضوری، آنلاین، ترکیبی)
- مناسب برای پروژههای آموزشی پیچیده یا بلندمدت
چه سازمانهایی باید از این مدل استفاده کنند؟
سازمانهایی که :
- دارای تیم آموزش داخلی با تخصص در طراحی آموزشی هستند.
- به آموزش ساختاریافته و قابلاندازهگیری اهمیت میدهند.
- به دنبال استانداردسازی آموزش در سطوح مختلف شرکت هستند.
- پروژههای آموزشی گسترده، بیندپارتمانی یا بلندمدت دارند.
نمونههای موفق:
سازمانهای بزرگ آموزشی، دانشگاهها، نهادهای دولتی، و شرکتهایی مثل IBM، Deloitte و AT&T از مدل ADDIE برای طراحی و توسعه دورههای آموزشی سازمانی استفاده میکنند.
3. مدل کرکپاتریک (Kirkpatrick Model): سنجش اثربخشی آموزش در چهار سطح
مدل کرکپاتریک یکی از پرکاربردترین و علمیترین چارچوبها برای ارزیابی اثربخشی برنامههای آموزشی سازمانی است. این مدل توسط دکتر دونالد کرکپاتریک در دهه 1950 توسعه یافت و بعدها توسط فرزندش جیم کرکپاتریک گسترش یافت.
این مدل تأکید میکند که ارزیابی آموزش باید در چهار سطح متمایز اما بههمپیوسته انجام شود.
شما میتوانید از طریق پادکست مدل کرک پاتریک با این مدل آشنا شوید
مراحل مدل کرکپاتریک:
- واکنش (Reaction):
بررسی اینکه شرکتکنندگان چه احساسی نسبت به آموزش دارند.
آیا آموزش برایشان مفید، جذاب یا مرتبط بوده است؟
ابزار معمول این مرحله استفاده از نظرسنجیها و فرمهای بازخورد است.
- یادگیری (Learning):
ارزیابی اینکه شرکتکنندگان چه دانشی آموختهاند یا چه مهارتهایی کسب کردهاند.
ابزار معمول این بخش آزمونهای پیش/پس از آموزش، پروژهها، ارزیابی عملکرد است.
- رفتار (Behavior):
سنجش اینکه آموزش تا چه حد در رفتار کاری واقعی کارکنان تأثیر گذاشته است.
ابزار معمول مورد استفاده بازخورد سرپرستان، مشاهده عملکرد در محیط واقعی است.
- نتایج (Results):
اندازهگیری تأثیرات کلی آموزش بر اهداف سازمانی مانند افزایش بهرهوری، کاهش خطا، رشد فروش یا رضایت مشتری.
ابزار این بخش تحلیل دادههای عملکردی، شاخصهای کلیدی کسبوکار (KPIs)است.
مزایای استفاده از مدل کرکپاتریک:
- چارچوبی دقیق و قابلاندازهگیری برای سنجش اثربخشی آموزش
- کمک به بهبود طراحی آموزش با شناسایی نقاط قوت و ضعف
- اتصال آموزش به اهداف استراتژیک سازمان
- سازگار با انواع آموزشهای حضوری، آنلاین یا ترکیبی
چه سازمانهایی باید از این مدل استفاده کنند؟
سازمانهایی که :
- سازمان هایی که به اثربخشی نتایج آموزشی اهمیت زیادی میدهند.
- دنبال ارزیابی جامع و دادهمحور از دورههای خود هستند.
- اهداف آموزشیشان با عملکرد شغلی و نتایج کسبوکار گره خورده است.
- در صنایع حساس مثل سلامت، مالی، فروش، منابع انسانی و آموزش فعالیت دارند.
نمونههای موفق:
شرکتهایی مانند Pfizer، Microsoft و Accenture از مدل کرکپاتریک برای ارزیابی و بهینهسازی آموزشهای خود استفاده کردهاند.
4. مدل آموزش ترکیبی :(Blended Learning) تلفیق آموزش حضوری و دیجیتال
Blended Learning یا آموزش ترکیبی مدلی است که در آن آموزش حضوری سنتی با فناوریهای نوین یادگیری، بهویژه آموزش الکترونیکی (e-learning) ، ترکیب میشود. در این مدل، یادگیری از طریق کانالهای مختلف انجام میشود؛ مانند کلاسهای فیزیکی، آموزشهای آنلاین، جلسات تعاملی، وبینارها، و محتوای چندرسانهای.
هدف اصلی این رویکرد، بهرهگیری همزمان از مزایای آموزش چهرهبهچهره و آموزش دیجیتال است تا یادگیری عمیقتر، منعطفتر و قابل شخصیسازیتری فراهم شود.
ساختار مدل آموزش ترکیبی:
مدلهای مختلفی برای طراحی آموزش ترکیبی وجود دارد، ولی رایجترین آنها شامل این موارد هستند:
- یادگیری آنلاین خودمحور :(Self-paced) محتوای الکترونیکی که کارمندان در زمان مناسب خود مطالعه میکنند (ویدئو، پادکست، اسلاید، آزمون تعاملی)
- جلسات زنده یا حضوری: کلاسهای گروهی، کارگاهها، یا جلسات مربیگری که جنبه تعاملی و عملی دارند
- انجمنها و تعاملات اجتماعی: گروههای گفتوگو، تالارهای آنلاین، پیامرسانها برای همآموزی
مزایای استفاده از مدل :Blended Learning
- انعطاف زمانی و مکانی: افراد میتوانند بخش زیادی از آموزش را در زمان و مکان دلخواه دنبال کنند
- افزایش تعامل و درگیری ذهنی: با ترکیب رسانهها و محیطها، یادگیری مؤثرتر و جذابتر میشود
- مقیاسپذیری بالا: امکان اجرای آموزش برای تعداد زیاد کارکنان بدون نیاز به حضور فیزیکی همیشگی
- صرفهجویی در هزینه و زمان: کاهش نیاز به سفر، اقامت و کلاسهای حضوری گسترده
ویژگی سازمان هایی که استفاده از این مدل برایشان کارآمد است:
- سازمان هایی که تیمهای پراکنده جغرافیایی یا دورکار دارند.
- فرهنگ استفاده از فناوری و آموزش آنلاین را پذیرفتهاند.
- به دنبال افزایش بهرهوری آموزش با حفظ کیفیت یادگیری هستند.
- برنامههای توسعه کارکنان آنها نیازمند پوشش گسترده و قابل پیگیری است.
نمونههای موفق:
سازمانهایی مانند IBM، Siemens و Unilever از مدل آموزش ترکیبی برای توسعه نیروی انسانی خود بهره میبرند و گزارش دادهاند که این روش موجب افزایش نرخ تکمیل دورهها، رضایت یادگیرندگان و اثربخشی آموزشها شده است.
5. مدل: SAM (Successive Approximation Model) طراحی آموزشی چابک
مدل SAM که توسط شرکت معتبر Allen Interactions توسعه یافته، نسخهای مدرن و چابکتر از مدلهای سنتی طراحی آموزشی مثل (ADDIE) است. این مدل برای پروژههایی طراحی شده که نیاز به بازبینی و بهبود مستمر دارند و نمیتوان تمام مراحل طراحی را از ابتدا بهطور قطعی مشخص کرد.
مراحل اصلی مدل SAM
SAM در دو نسخه ساده (SAM1) و گسترده (SAM2) وجود دارد. نسخه پایه شامل سه مرحله تکرارشونده است:
- Planning (برنامهریزی):
تعیین اهداف یادگیری، تحلیل نیازها، انتخاب فناوریها و منابع موردنیاز
- Design (طراحی):
ایجاد نمونه اولیه (prototype)، دریافت بازخورد سریع، اصلاح و تکرار
- Development (توسعه):
تولید کامل محتوای آموزشی با تکرارهای کوتاهمدت و آزمون در عمل
در SAM2، یک مرحله “تحلیل اولیه” و جلسات طراحی تیمی نیز اضافه میشود تا توسعه مؤثرتر باشد.
مزایای استفاده از مدل :SAM
- طراحی سریع، تعاملی و قابل اصلاح در مسیر
- تمرکز بر بازخورد مداوم از کاربران نهایی
- کاهش ریسک پروژههای آموزشی پیچیده
- بهبود همکاری بین طراحان، متخصصان موضوع و یادگیرندگان
ویژگی سازمان هایی که استفاده از این مدل برایشان کارآمد است:
مدل SAM برای شرکتهایی کاربرد دارد که:
- آموزشهای دیجیتال یا تعاملی مثل (e-learning) و شبیهساز تولید میکنند.
- در صنایع با تغییرات سریع و نیاز به نوآوری بالا فعالیت میکنند.
- به رویکردهای طراحی چابک (Agile) علاقهمند هستند.
- دنبال طراحی آموزشهای کاربرمحور و قابل تستگیری مداوم هستند.
نمونههای موفق:
شرکتهای فعال در زمینه فناوری، سلامت و تولید آموزشهای دیجیتال مثل Google، SAP، و General Electric در پروژههای آموزشی خود از مدل SAM استفاده کردهاند.
