مقدمه:
ارزیابی اثربخشی آموزش همواره یکی از چالش‌های مهم سازمان‌ها و متخصصان آموزش بوده است. مدل کرک‌پاتریک، که اولین بار در دهه ۱۹۵۰ توسط دونالد کرک‌پاتریک معرفی شد، به‌عنوان یکی از معتبرترین چارچوب‌های ارزیابی آموزش مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال، در سال‌های اخیر نسخه‌ای به‌روز شده از این مدل با نام «مدل جدید کرک‌پاتریک» (The New World Kirkpatrick Model) معرفی شده است که تأکید بیشتری بر پیاده‌سازی یادگیری در محیط کار و ارتباط آن با اهداف استراتژیک سازمان دارد.
مدل جدید کرک‌پاتریک چیست؟
مدل جدید کرک‌پاتریک نسخه‌ی به‌روزرسانی‌شده‌ی مدل کلاسیک است که توسط جیم کرک‌پاتریک و وندی کرک‌پاتریک در اوایل دهه ۲۰۱۰ معرفی شد. این مدل در کتاب “Four Levels of Training Evaluation” (2016) و همچنین در مقالات و کارگاه‌های آموزشی کرک‌پاتریک پارتنرز تشریح شده است. هدف اصلی این تغییرات، افزایش کارآمدی مدل و همسویی بهتر آن با نیازهای امروزی سازمان‌هاست.
در این مدل، به‌جای تمرکز صرف بر نتایج یادگیری، عواملی که موجب انتقال یادگیری به محیط کار و بهبود عملکرد کارکنان می‌شود، نیز در نظر گرفته شده‌اند. همچنین، مدل جدید بر رویکرد ارزیابی معکوس تأکید دارد، به این معنا که ارزیابی باید از سطح ۴ (نتایج سازمانی) آغاز شود و به سطوح پایین‌تر برسد.
چهار سطح مدل جدید کرک‌پاتریک
مدل جدید همچنان دارای چهار سطح ارزیابی است، اما تفاوت‌هایی کلیدی در نحوه اجرای آن وجود دارد:
- سطح ۱ – واکنش (Reaction)
- این سطح همچنان شامل ارزیابی میزان رضایت، تعامل و ارتباط شرکت‌کنندگان با آموزش است.
- تأکید بیشتری بر میزان ارتباط آموزش با نیازهای کاری وجود دارد.
- سطح ۲ – یادگیری (Learning)
- ارزیابی تغییرات در دانش، مهارت‌ها و طرز فکر شرکت‌کنندگان.
- در مدل جدید، تأکید بیشتری بر قابلیت به‌کارگیری یادگیری در محیط کار شده است.
- سطح ۳ – رفتار (Behavior)
- بررسی اینکه آیا آموخته‌ها در محیط واقعی کار به کار گرفته می‌شوند یا نه.
- مدل جدید از مفهوم جدیدی به نام “رانندگان مورد نیاز” (Required Drivers) استفاده می‌کند که شامل حمایت‌های سازمانی (مانند بازخورد، مربی‌گری، تشویق مدیران و فرهنگ سازمانی) برای تسهیل انتقال یادگیری است.
- سطح ۴ – نتایج (Results)
- بررسی اثرات آموزش بر اهداف کلان سازمان مانند بهره‌وری، رضایت مشتری و سودآوری.
- در مدل جدید، این سطح نقطه شروع ارزیابی در نظر گرفته می‌شود و سطوح دیگر باید در جهت تحقق این اهداف عمل کنند.
تفاوت‌های کلیدی مدل جدید و مدل کلاسیک کرک‌پاتریک
| ویژگی | مدل کلاسیک کرک‌پاتریک | مدل جدید کرک‌پاتریک |
| توالی ارزیابی | از سطح ۱ به ۴ (پایین به بالا) | از سطح ۴ به ۱ (بالا به پایین) |
| تمرکز اصلی | یادگیری و رضایت شرکت‌کنندگان | انتقال یادگیری به محیط کار و اثرگذاری بر اهداف سازمان |
| سطح ۳ (رفتار) | ارزیابی تأثیر یادگیری در محیط کار، بدون توجه به عوامل تسهیل‌کننده | افزودن “محرک مورد نیاز“ برای حمایت از اجرای یادگیری Required Drivers |
| سطح ۴ (نتایج) | بررسی نتایج آموزش بدون در نظر گرفتن ارتباط مستقیم با اهداف کلان سازمان | آموزش باید با استراتژی‌های کلان سازمان همسو باشد |
نتیجه‌گیری
مدل جدید کرک‌پاتریک رویکرد سنتی ارزیابی آموزش را متحول کرده و آن را از یک ابزار اندازه‌گیری به یک فرآیند مدیریتی تبدیل کرده است. این مدل با تأکید بر نقش سازمان و حمایت از انتقال یادگیری، اثربخشی واقعی آموزش را افزایش می‌دهد. سازمان‌هایی که به دنبال بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری در آموزش هستند، می‌توانند با استفاده از این مدل، تأثیر یادگیری بر عملکرد کسب‌وکار را به‌طور دقیق‌تری سنجیده و مدیریت کنند.
